Sốt xuất huyết là một bệnh rất thường gặp ở nước ta và trong nhiều trường hợp bệnh diễn biến nặng hết sức khó lường. Vì vậy, việc sớm phát hiện những dấu hiệu báo trước nguy cơ tiến triển xấu ở bệnh nhân sốt xuất huyết là điều hết sức cần thiết.
Virut Dengue và sốt xuất huyết
Virut Dengue là loại virut lây bệnh cho người do muỗi truyền phổ biến nhất hiện nay. Virut Dengue lây truyền từ người này sang người khác thông qua một loại muỗi có tên là Aedes Aegypti. Khi muỗi cái loại này hút máu người đang bị nhiễm virus Dengue, virut sẽ vào cơ thể muỗi và nhân lên trong vòng 8 - 10 ngày. Sau đó, nếu muỗi tiếp tục đốt người khác sẽ truyền virut cho người đó.
Những dấu hiệu nguy hiểm
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 50 - 100 triệu người trên toàn thế giới bị sốt xuất huyết (SXH) và hiện bệnh đã trở thành dịch ở hơn 100 quốc gia khu vực châu Phi, châu Mỹ, vùng Địa Trung Hải, Đông Nam Á… với sự gia tăng cả về số lượng ca mắc, số lượng loại virut bị nhiễm và mức độ nặng của bệnh.
Sốt do virut Dengue gây ra gồm hai loại: Loại sốt thường (Dengue cổ điển) xảy ra ở người mới bị nhiễm virut lần đầu, chưa có kháng thể kháng virut hoặc có nhưng còn yếu. Biểu hiện lâm sàng của thể này thường nhẹ và khỏi hoàn toàn sau 4 - 7 ngày. Loại thứ hai là SHX hay Dengue xuất huyết. SXH xảy ra ở người đã có miễn dịch kháng Dengue do đã bị nhiễm Dengue trước đó hoặc có miễn dịch do mẹ truyền cho con. Loại này thường diễn biến nặng với nhiều trường hợp có sốc và tử vong.
Hiện nay, người ta cho rằng cơ chế bệnh sinh chủ yếu của SXH là do hàng loạt các phản ứng kháng nguyên - kháng thể xảy ra sau khi virut xâm nhập cơ thể (ở người đã có miễn dịch trước đó). Những phản ứng này gây ra hiện tượng dãn mạch, tăng tính thấm thành mạch, xuất huyết, thoát huyết tương, rối loạn đông máu… dẫn đến bệnh cảnh nặng nề nhất là sốc (sốc Dengue).
Mặc dù khả năng nhiễm virus Dengue là như nhau nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao trở thành SXH như người đã bị nhiễm Dengue trước đó, chủng virut gây bệnh, trẻ em dưới 12 tuổi, phụ nữ và người da trắng.
Những dấu hiệu cảnh báo
Sau khi thâm nhập cơ thể, virus Dengue sẽ có thời gian nhân lên khoảng 5 - 7 ngày (thời kỳ ủ bệnh) trước khi các triệu chứng xuất hiện. Đầu tiên là hội những nhiễm virut không đặc hiệu: Sốt cao, đau mỏi khắp người, đau họng, viêm long đường hô hấp kèm theo các biểu hiện khác như viêm kết mạc, đau đầu, nôn, đau thượng vị, tiêu chảy cấp. Giai đoạn này không có sự khác biệt gì nhiều giữa sốt Dengue thường và SXH (Dengue xuất huyết). Tuy nhiên, sau sốt cao khoảng 3 - 4 ngày, một số dấu hiệu chứng tỏ bệnh có thể diễn biến nặng lên như đột nhiên người bệnh cảm thấy mệt lả, vã mồ hôi lạnh kèm đau đầu dữ dội và nôn nhiều. Một số trường hợp bệnh nhân bị đau dữ dội vùng gan kèm gan to dưới bờ sườn và làm xét nghiệm có men gan tăng rất cao.
Xuất huyết thường xảy ra khi bệnh nhân bắt đầu hết sốt nên cần chú ý dự phòng ở thời điểm này. Khi đang sốt cao, đột ngột hạ thân nhiệt xuống dưới 37oC là một dấu hiệu không tốt cho người bệnh. Các dấu hiệu như: Chảy máu chân răng, chảy máu mũi, xuất huyết tiêu hóa (đi ngoài phân đen, nôn ra máu), xuất huyết dưới da nên được phát hiện sớm. Dấu hiệu xuất huyết dưới da bao gồm các chấm xuất huyết trông như vết muỗi đốt (khi làm căng da xung quanh thì chấm xuất huyết không biến mất) hoặc những mảng bầm tím, thường ở mặt trước hai cẳng chân và mặt trong hai cánh tay, bụng, đùi, mạn sườn.
Các biểu hiện nặng nhất của bệnh đó là các triệu chứng của sốc như: Mạch nhanh nhỏ, da tái lạnh, huyết áp tụt… cũng hay xảy ra sau khi sốt giảm hoặc hết và song hành với mức độ xuất huyết cũng như mất dịch do thoát huyết tương. Suy hô hấp do tràn dịch, tràn máu màng phổi, chảy máu phổi hoặc bội nhiễm ở những ngày sau luôn là một dấu hiệu tiên lượng xấu cho bệnh nhân. Bên cạnh các biểu hiện lâm sàng, các xét nghiệm như số lượng tiểu cầu, xét nghiệm đông máu, chức năng gan thận, mức độ cô đặc máu… cũng cần được theo dõi sát sao để điều trị kịp thời.
Làm gì khi bệnh nhân có dấu hiệu nặng?
Khi bệnh nhân bị sốt có dấu hiệu nặng chứng tỏ có nguy cơ SXH như đã mô tả ở trên, ngay lập tức đưa ngay bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Tại đây, các xét nghiệm hỗ trợ cho chẩn đoán và điều trị sẽ được tiến hành. Bệnh nhân sẽ được truyền dịch, truyền máu (hồng cầu hoặc tiểu cầu) để kiểm soát huyết áp, chống sốc cũng như các biện pháp hồi sức hô hấp, tuần hoàn khác. Ngoài ra, cũng cần chú ý đảm bảo nuôi dưỡng, cân bằng nước điện giải, chống nhiễm khuẩn thứ phát cho bệnh nhân. Tuyệt đối tránh dùng một số thuốc có thể làm nặng thêm tình trạng chảy máu như Aspirin, một số thuốc kháng sinh có tác dụng phụ làm giảm tiểu cầu…
Tiến sĩ, Bác sĩ Vũ Đức Định
Báo SứcKhoẻ và Đời Sống
Sốt xuất huyết nặng vì bác sĩ đoán sai bệnh
Sốt xuất huyết là một căn bệnh quen thuộc nhưng khi khám ở các phòng mạch tư, nhiều bệnh nhân lại bị chẩn đoán nhầm sang các bệnh khác, khiến bệnh trở nặng. Nguyên nhân, ngoài việc thiếu kinh nghiệm chuyên môn, các phòng khám này chỉ khám lâm sàng mà không chỉ định cho người bệnh làm xét nghiệm. Từ đầu năm đến nay, ở TP.HCM đã có bốn ca tử vong.
Hiện mỗi ngày, hai bệnh viện (BV) nhi tại TP.HCM tiếp nhận gần 120 trẻ bị sốt xuất huyết (SXH), trong đó có đến 25 trường hợp rơi vào tình trạng sốc, trong khi những tháng trước chỉ có vài chục ca/ngày. Còn tại BV Bệnh Nhiệt đới, ngày 26/6, có 87 ca người lớn và 51 ca trẻ em điều trị nội trú. Như vậy, từ đầu năm đến nay, BV này đã điều trị cho gần 3.000 ca SXH. BS Nguyễn Minh Tuấn - Phó khoa Sốt xuất huyết, BV Nhi Đồng 1 - cho biết, do TP.HCM đang vào mùa mưa nên SXH tăng mạnh, hiện mỗi ngày khoa có khoảng 74 ca điều trị nội trú, trong đó có đến 16 ca sốc. Tại giường số 3, Khoa SXH, BV Nhi Đồng 1, mẹ của bệnh nhi D.T.T.L., tám tuổi (ngụ Q.Bình Tân) than: “Cách đây một tuần, cháu bị nôn ói, sốt cao, tôi đưa đến phòng mạch tư khám thì BS chỉ cho thuốc viêm họng. Vài ngày sau, bệnh của cháu vẫn không hết, tiếp tục sốt, tôi đưa đến một BV đa khoa ở quận nhưng BS vẫn chẩn đoán viêm họng. Sau đó, tôi thấy cháu nổi các dấu đỏ dưới da nên đưa vào BV Nhi Đồng 1, các BS chẩn đoán SXH”. Mẹ của cháu L. còn cho biết, quanh nhà chị có nhiều bụi rậm không được phát quang, khiến muỗi sinh nở dễ dàng.
Theo thống kê của Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, TP.HCM là địa phương có số trẻ tử vong vì SXH cao nhất nước, với bốn ca; tiếp theo là Bình Dương, Tây Ninh, Đồng Nai. Từ đầu năm đến nay, cả nước có trên 11.500 ca SXH, trong đó, tỷ lệ bệnh nhân (BN) có dấu hiệu cần cảnh báo là 91,3%, nhưng số chuyển sang giai đoạn nặng chỉ có 8,7% so với 11,4% cùng kỳ năm ngoái.
BS Nguyễn Trần Nam - Phó khoa Nhiễm, BV Nhi Đồng 2 - cảnh báo, dấu hiệu nguy hiểm nhất của bệnh SXH là sốc và xuất huyết. Nhiều BN nhập viện sớm nhưng vì hiện không có thuốc ngăn cản được bệnh diễn tiến sang sốc nên vẫn rơi vào sốc. Tuy nhiên, phát hiện sớm, các BS sẽ giúp giảm mức độ nguy hiểm của bệnh; nếu phát hiện trễ, quá trình sốc sẽ để lại nhiều tổn thương đa cơ quan: gan, thận, huyết học và tử vong. Do đó, khi mắc SXH, người nhà phải theo dõi sát BN vì tình trạng sốc dễ xảy ra vào ngày thứ ba-bốn của bệnh.
BS Võ Minh Quang - Phó phòng Kế hoạch tổng hợp, BV Bệnh Nhiệt đới khuyến cáo, nếu người lớn mắc SXH thì bệnh thường diễn tiến nặng hơn trẻ. Thông thường, trẻ em mắc SXH chỉ sốt, xuất huyết dưới da, còn người lớn hay gặp thêm triệu chứng: chảy máu răng, máu cam, đi tiêu ra máu, với biểu hiện nặng nề hơn. Đặc biệt, với những BN mắc các bệnh mạn tính càng khó khăn trong quá trình điều trị. Với người mắc bệnh tim, theo nguyên tắc phải hạn chế truyền dịch nhưng khi mắc SXH bắt buộc phải bù dịch; hoặc BN tiểu đường cần hạn chế thức ăn có chất bột đường để hạ đường huyết, nhưng khi mắc SXH lại cần chế độ ăn như người bình thường để tránh hạ đường huyết… Ngoài ra, BV này cũng thường tiếp nhận nhiều thai phụ được BV Hùng Vương, Từ Dũ chuyển qua để theo dõi thai phụ mắc SXH. Khi mắc SXH, thai phụ thường sốt cao, nôn ói nhiều, sức khỏe yếu nên dễ dẫn đến sẩy thai, thai chết lưu, sinh non.
Để phòng bệnh SXH trong mùa mưa, BS Trần Phủ Mạnh Siêu - Giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng TP.HCM - cho biết, TP đã thực hiện triển khai phòng chống SXH hàng tháng và sau mỗi hai tháng sẽ nhắc lại cho các quận/huyện triển khai phun thuốc xịt muỗi, thả hóa chất diệt lăng quăng, phát quang bụi rậm… Đặc biệt trong mùa mưa, ngành y tế sẽ đẩy mạnh công tác tuyên truyền phòng ngừa SXH.
Văn Thanh
BS Nguyễn Minh Tuấn tư vấn, khi người bệnh sốt cao, người nhà nên lau nước ấm khắp cơ thể người bệnh, tập trung chủ yếu ở mạch máu lớn như: quanh nách, bẹn, cổ, trán. Với những trẻ đang nôn ói, nếu không uống được thuốc hạ sốt thì phụ huynh cần mua thuốc hạ sốt nhét đường hậu môn, mỗi lần dùng thuốc hạ sốt phải cách nhau ít nhất bốn giờ. Khi thấy tình trạng BN hết co giật, phải chuyển ngay đến cơ sở y tế. Để tránh nhầm lẫn SXH với các bệnh gây sốt khác, phụ huynh cần phân biệt, SXH thường sốt cao đột ngột, nhưng sẽ hết sốt vào ngày thứ ba-bốn của bệnh.
Ngoài ra, người bệnh còn có thể xuất hiện những biểu hiện khác: lừ đừ, da viêm, sưng đỏ, nhức đầu, nhức vùng quanh hốc mắt, đau cơ, khớp, xuất huyết ngoài da, chảy máu mũi, máu chân răng, đi cầu phân đen. Khi mắc bệnh, người nhà không cạo gió, cắt lể cho BN vì cơ chế của SXH là gây chảy máu, dễ khiến mất máu và gây nhiễm trùng. Không tự ý cho người bệnh dùng thuốc hạ sốt vì một số loại thuốc ảnh hưởng đến dạ dày, gây xuất huyết nặng hơn. Đồng thời, người bệnh không được ăn uống các thực phẩm có màu nâu đen như: huyết, xá xị, sôcôla… để tránh khiến BS chẩn đoán nhầm xuất huyết đường tiêu hóa khi đại tiện. Người nhà cho trẻ uống nước nhiều, có thể nước chanh, nước cam, nước dừa, nước cháo loãng, thức ăn dễ tiêu.
Khi trẻ mắc bệnh, cần đưa trẻ đến các BV chuyên khoa để được xét nghiệm đầy đủ, vì nhiều trường hợp các phòng mạch tư không xét nghiệm được, không làm chuyên môn, nên chẩn đoán sang các bệnh viêm họng, cảm cúm, sốt siêu vi nên bệnh diễn tiến nặng hơn.
Báo Phụ Nữ Thành Phố Hồ Chí Minh