Phần lớn những tai nạn xảy ra cho trẻ nhỏ thường do sự bất cẩn của người lớn, đặc biệt đối với trẻ lứa tuổi mầm non – lứa tuổi hiếu động, nghịch ngợm, thích tìm tòi, khám phá nhưng còn rất non nớt, yếu đuối, chưa có kinh nghiệm sống. Vì vậy ngoài việc chăm sóc, bảo vệ trẻ em thì việc giáo dục trẻ, giúp trẻ nhận biết các nguy cơ không an toàn và hướng dẫn trẻ cách phòng tránh là điều vô cùng cần thiết.
Nhận biết các nguy cơ không an toàn có thể xảy ra được coi là bước đầu tiên trong đảm bảo an toàn. Nhận biết nghĩa là phát hiện ra đối tượng và biết về mức độ gây hại của đối tượng với bản thân chủ thể và với xung quanh thông qua việc nắm được đặc điểm, tính chất của đối tượng. Ví dụ: ngọn lửa là đối tượng có đặc điểm nóng và gây nóng cho các vật ở gần nó. Lửa gây cháy khi có các vật khô bằng các chất liệu như gỗ, giấy vải, nhựa để gần. Lửa cháy được nhờ đốt cháy oxy trong không khí.
.jpg?w=900 "Nhấn vào ảnh để phóng to")
Hình mang tính minh họa
Giáo dục trẻ mẫu giáo nhận biết và phòng tránh các nguy cơ không an toàn
Các nguy cơ không an toàn là những yếu tố tiềm ẩn mà không phải trẻ nhỏ nào cũng có thể nhận ra và biết hết về chúng. Chỉ thông qua các hoạt động giáo dục, trẻ mới được hình thành khả năng nhận biết và phòng tránh. Tuy nhiên, việc giáo dục trẻ nhận biết và phòng tránh các nguy cơ này có những quan điểm khác nhau:
Thứ nhất: Trẻ nhỏ khó có thể nhận biết đầy đủ về các đối tượng gây nguy hiểm cho bản thân và những người xung quanh, do vậy để tránh những tai nạn đáng tiếc thì người lớn nên yêu cầu trẻ (cấm trẻ) không lại gần và sử dụng các đồ vật có thể gây nguy hiểm. Từ quan điểm này, chúng ta thấy rất nhiều gia đình đưa ra những quy định ngăn cấm trẻ, ví như: không cho phép con em mình lại gần bếp, không cầm và sử dụng dao, kéo hay tự ý rót nước để uống, không được và nhà vệ sinh một mình…
Thứ hai: Giáo dục trẻ nhận biết và phòng tránh các nguy cơ không an toàn là dạy trẻ nhận ra các đối tượng có thể gây ra nguy hiểm và cách hoạt động đúng với đối tượng. Hoạt động đúng là cách hoạt động đạt hiệu quả công việc mà không gây ra thiệt hại với bất cứ ai hoặc với môi trường sống.
Chúng tôi tán thành quan điểm thứ hai nhiều hơn bởi thực tế cho thấy rằng trẻ em nhận thức thế giới không chỉ bằng việc nghe những lời giảng giải mà trẻ học thông qua quá trình chúng hoạt động. Thông qua hoạt động, trẻ tìm hiểu về thế giới xung quanh, với mỗi kinh nghiệm mới, nhận thức của trẻ mở mang thêm và chúng hiểu thêm về thế giới quanh mình từ đó có cách hoạt động phù hợp. Vai trò to lớn của hoạt động đối với sự tồn tại và phát triển của loài người đã trở thành điều hiển nhiên được thừa nhận. Hoạt động luôn có mục đích cụ thể và gắn với đối tượng, phương tiện nào đó. Với trẻ nhỏ, giáo dục trẻ thong qua các hoạt động khác nhau là việc làm có ý nghĩa và hiệu quả cảu nó đã được thực tiễn chứng minh bởi nó giúp trẻ rèn luyện các kỹ năng vận động cũng như kỹ năng nhận thức thong qua việc đặt ra các mục tiêu, thao tác với các đối tượng đa dạng…
Bên cạnh đó với tác động có chủ đích và được tổ chúc một cách toàn diện của các nhà giáo dục; Với sự phát triển bình thường về mặt thể chất và trí tuệ, trẻ em đều có thể nhận biết các nội dung kiến thức về các nguy cơ không an toàn và có thể thực hiện các hành vi phù hợp nhằm giải quyết được nhiệm vụ mà vẫn đảm bảo an toàn. Nhiều nhà khoa học theo trường phái Giáo dục sớm như Glenn Doman, Sichida Makoto, Phùng Đức Toàn… đã nghiên cứu và đưa ra nhận định về khả năng to lớn của giáo dục có thể tác động lên mọi mặt phát triển của trẻ ngay từ giai đoạn bào thai và những thành tựu đó vẫn kéo dài và tạo nên những hiệu quả thực tế trên cuộc sống của trẻ.
Giáo dục trẻ mẫu giáo các nguy cơ không an toàn thường gặp
Các đồ vật có nguy cơ không an toàn
Những đồ vật do con người sáng tạo ra nhằm phục vụ đắc lực cho cuộc sống hằng ngày và công việc của con người. Các đồ vật này với những tính năng sử dụng riêng sẽ có cấu tạo và phương thức hoạt động để đáp ứng tôt nhất yêu cầu đặt ra. Vì vậy nguy cơ không an toàn có thể do cấu tạo của các đồ vật đã có những đặc điểm có nguy cơ như vật sắc, nhọn ( dao, kéo, dĩa, tuốc lơ vít, tăm, bút, kim…); vật nhám, ráp (giấy nhám, đá kỳ…); vật có răng cưa; vật có điện (ổ điện, quạt tích điện, đèn tích điện); vật có độ đàn hồi cao (dây chun, lò xo…); vật chứa đồ nóng (phích, ấm ủ…). Thêm vào đó là người sử dụng không đúng cách hoặc sắp xếp đồ vật không hợp lý sẽ làm gia tăng nguy cơ và biến những nguy cơ đó thành tai nạn thực sự. Ví dụ: chiếc phích đựng nước nóng bản thân nó không gây nguy hiểm gì cho người sử dụng nhưng nếu bất cẩn đậy nắp phích không chắc, khi người sử dụng cầm vào phần nắp này có thể làm rơi phích và gây bỏng hoặc bị thương do mảnh vỡ nào bắn vào.
Trẻ mẫu giáo lớn với khả năng nhận thức tốt hơn (tư duy hình tượng hình thành và phát triển cho phép trẻ nhận thức về bản chất, đặc tính của các sự vật hiện tượng, mối quan hệ giữa các đối tượng và sự việc) và khả năng điều khiển hành động tốt hơn nên có thể dạy cho trẻ nhận biết về các đặc điểm của sự vật hiện tượng gần gũi quanh trẻ, mối quan hệ giữa việc làm và kết quả. Từ những kiến thức đó dẫn dắt để trẻ biết cách hoạt động cho phù hợp đặc điểm của đối tượng, tránh những kết quả xấu.
Ví dụ: GV nêu đặc điểm cấu tạo của con dao gồm có phần thân dao và cán dao. Thân dao gồm phần lưỡi dao rất sắc (có thể cứa, cắt đứt các vật khác) dùng để cắt, phần sống dao không sắc có thể để tỳ tạo lực ấn xuống. Phần cán dao để cầm. GV làm mẫu cho trẻ xem để thấy rõ đặc điểm của từng bộ phận trên con dao thực hiện đúng chức năng của nó như thế nào, nếu làm không đúng có thể xảy ra chuyện gì.
Các địa điểm có nguy cơ không an toàn
Những địa điểm chứa đựng yếu tố nguy cơ cao đối với trẻ, cụ thể là:
+ Trẻ có nguy cơ không an toàn (bị lạc, bị bắt cóc, bị xô đẩy ngã) khi ở những nơi đông đúc như ở chợ, công viên, khu giải trí… Những nơi vắng vẻ cũng không hẳn an toàn cho trẻ bởi trẻ có thể bị bắt cóc, bị xâm hại hoặc trẻ gặp nạn nhưng không có người giúp đỡ kịp thời.
+ Trẻ có nguy cơ không an toàn khi ở những địa điểm lao động như công trường, xí nghiệp, cơ sở gia công sản xuất…thậm chí ngay tại gia đình ở những nơi mọi người làm việc bận rộn cũng tiềm ẩn nguy cơ cho trẻ ví dụ khu vực bếp nấu, nơi đang thu dọn vệ sinh…
+ Những nơi trẻ có nguy cơ bị tai nạn do ngạt, đuối nước như ao hồ, sông suối, cống, nhà tắm, những nơi có bể hoặc thùng chứa nước không có nắp đậy…
+ Đường xá nơi có nhiều phương tiện giao thong hoạt động cũng là nơi tiềm ẩn nguy cơ không an toàn rất cao cho trẻ.
+ Những nơi nuôi thú, nơi có nhiều động vật nuôi thả rông, vùng cây cối rậm rạp, nơi tối tăm ẩm thấp cũng chứa đựng nguy cơ bị các loại động vật tấn công.
Tùy địa bàn sinh sống của từng vùng, mức độ nguy cơ của từng loại địa điểm với trẻ sẽ khác nhau ví dụ với trẻ em sống ở vùng rừng núi nguy cơ bị các loài động vật (rắn, ong…) tấn công sẽ nhiều hơn trẻ em vùng thành phố. Ở các địa điểm khác nhau trẻ sẽ có các nguy cơ khác nhau, ngay cả những nơi tưởng chừng rất an toàn cũng vẫn có thể xảy ra bất trắc cho trẻ bởi ở các địa điểm luôn tồn tại nhiều yếu tố như đồ vật, con người, sự thay đổi của các yếu tố thổ nhưỡng (gây sạt lở, lún sụt ở các đê kè, công trình xây dựng…). Vì vậy, hướng dẫn trẻ nhận biết về các nguy cơ không an toàn ở những địa điểm khác nhau và cách phòng tránh là tương đối phức tạp do nhiều khi trẻ khó lường hết các vấn đề có thể xảy ra. Hơn nữa những tình huống lại rất đa dạng không phải lúc nào cũng xảy ra trong khuôn viên trường lớp. Nhưng trẻ càng lớn nhu cầu hoạt động phải mở rộng dần, do đó việc dạy trẻ nhận biết và phòng tránh nguy cơ không an toàn từ các địa điểm càng cần thiết và đòi hỏi người lớn phải có biện pháp, hình thức giáo dục phù hợp để trẻ có thể được trang bị cả về kiến thức và khả năng xử lý tình huống.
(còn tiếp)
ThS. Nguyễn Thị Thu Hà
Trung tâm nghiên cứu GDMN, Viện KHGD Việt Nam