Ngôn ngữ là một kho tàng quý báu nhất của con người đặc biệt là đối với trẻ em đang trong độ tuổi phát triển. Nếu trong quá trình phát triển, không may trẻ gặp khó khăn về lĩnh vực này thì chúng tôi là những Chuyên viên Âm ngữ trị liệu nhi khoa dám nghĩ rằng không nhiều thì ít, đầu tiên con của bạn sẽ gặp khó khăn trong giao tiếp với người thân, bạn bè. Và nói xa hơn nữa con của bạn sẽ gặp khó khăn trong học tập và trưởng thành trong tương lai. Không ai giúp con bạn phát triển ngôn ngữ một cách tốt nhất, toàn diện nhất và và thường xuyên nhất đó chính là bạn (phụ huynh). Bỡi lẽ bạn sẽ có rất nhiều thời gian, rất nhiều cơ hội để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ thông qua các hoạt động hằng ngày một cách hết sức tự nhiên và đời thường, được lặp đi lặp lại. Chính những hoạt động này sẽ giúp con của bạn dễ dàng phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả nhất !
Như chúng ta đã biết, trên thế giới có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học về lĩnh vực phát triển ngôn ngữ của trẻ, làm thế nào để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả? Đó chính là cha mẹ của trẻ, người chăm sóc trẻ hằng ngày. Các công trình nghiên cứu đã được thực hiện bởi các giáo sư, tiến sỹ, chuyên viên Âm ngữ trị liệu nhi khoa. Sau đây chúng tôi muốn gửi đến các bậc phụ huynh những chiến lược (phương pháp) để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả nhất, đặc biệt là đối với các trẻ em đang gặp khó khăn trong giao tiếp và lời nói (trích của Paul, R chương 7 (2007) & Fey, M chương 9 (1986) & chương trình của Hanen)
Hình minh họa: bé học nói ở trường qua bài hát, bài thơ, truyện kể
- Làm mẫu ngôn ngữ (Language modelling): trẻ em học rất nhanh nếu người lớn biết cách thúc đẩy và làm mẫu đúng và rõ ràng cho trẻ. Ví dụ: trẻ chỉ vào bình sữa và nói “sữa” thì người lớn nên cung cấp ngôn ngữ bằng cách làm mẫu và nói thành câu “Tý muốn uống sữa”. Hoặc thậm chí trẻ không thể nói được từ sữa hoặc trẻ không chỉ được vào bình được mà trẻ chỉ nhìn vào bình sữa thôi, thì người lớn cũng nên nói “Tý muốn uống sữa”., “Đó là sữa của Tý mà !”
- Dán nhãn (Labelling): người lớn nên gọi tên của đồ vật, đồ chơi hoặc thức ăn khi giao tiếp với trẻ. Ví dụ: trẻ chỉ hoặc chỉ nhìn vào trái banh hoặc muốn nói “cái này, cái kia”, thì người lớn nên nói “Đây là trái banh, đó là trái banh”. Thay vì mẹ nói : “Con ăn cái này hay cái này”, thì nói “Con ăn mì hay ăn cơm”!
- Quan sát, lắng nghe và chờ đợi trẻ (Observing, Listening and Waiting): đây là chiến lược mà Chuyên viên trị liệu âm ngữ như chúng tôi cho rằng rất quan trọng trong hoàn cảnh xã hội phát triển hiện nay. Hầu hết các bậc phụ huynh không có đủ thời gian cho tất cả công việc trong ngày, vì thế họ thường làm thay luôn cho trẻ đôi khi trẻ chưa kịp đưa ra yêu cầu. Trẻ em cần có thời gian để trẻ đưa ra yêu cầu và giải quyết tình huống bằng ngôn ngữ, mặc dù không nhất thiết phải ngôn ngữ có lời. Đặc biệt chúng tôi lưu ý đến người chăm sóc trẻ, có rất nhiều trong số họ chỉ biết trẻ ăn được, ngủ được và không bị té ngã là họ đã đạt được mục tiêu. Điều này vô tình làm cho trẻ hạn chế phát triển ngôn ngữ.
- Mở rộng điều trẻ nói (Expansion): đây là dịp mà người lớn có cơ hội để cung cấp ngôn ngữ cho trẻ, qua đó trẻ chắn chắn sẽ học được rất nhiều. Từ đó vốn ngôn ngữ của trẻ ngày càng phong phú. Ví dụ: trẻ nói “xe”, thì người lớn nên nói “chiếc xe máy”. Hoặc “Chiếc xe máy màu đỏ”. Hoặc “Chiếc xe máy màu đỏ của mẹ”. Tùy theo mức độ ngôn ngữ của trẻ mà bạn có thể chọn câu nào.
- Nói một mình (Self talk) : Người lớn thường xuyên thực hiện chiến lược này khi có trẻ em ở bên cạnh. Vì chính điều này sẽ giúp trẻ học được ngôn ngữ từ bạn một cách nhanh nhất. Bạn nói về những gì đang xãy ra với bạn. Ví dụ: “Mẹ đang bỏ áo quần vào máy giặt”, “Mẹ có một quyển sách đẹp quá !”. “Mẹ ăn cơm và canh chua ngon quá !”. Chúng tôi hiểu rằng với khối lượng công việc của quý vị trong ngày thì thời gian không có nhiều, mọi người ai cũng muốn làm cho xong việc rồi để nghỉ nghơi một tí. Tuy nhiên bạn nên nhớ rằng nếu bạn đang có trẻ em bên cạnh bạn, mà trẻ em này đang gặp khó khăn về ngôn ngữ thì chiến lược Nói một mình rất là hữu dụng, bạn cần thiết nên thực hiện.
- Nói song song (Parallel talk) : Nói về cái trẻ đang làm, đang có hoặc người lớn đang chơi hoặc đang chăm sóc với trẻ. Ví dụ: Trẻ đang chơi lắp ghép logo, thay vì để trẻ chơi một mình còn người lớn thì tranh thủ làm vi tính hoặc chơi game thì tốt hơn người lớn nói về cái trẻ đang chơi : “Tý đang xây tòa nhà. Tý xây tòa nhà đẹp lắm!” “Tòa nhà Tý đang xây cao quá !”
- Đọc sách với trẻ (Read book) : Trẻ em nào cũng rất thích khám phá những điều lý thú ở sách, truyện đặc biệt là hình ảnh ở trong sách. Bạn nên lợi dụng điều này để đọc sách với trẻ, bằng cách bạn nên sử dụng giọng nói của bạn như giọng nói của trẻ em và tốt hơn nữa bạn nên đưa âm nhạc vào giọng nói.Bạn nói về những hình ảnh trong sách, nói với những câu từ dể hiểu, ngắn gọn. Không cần đọc đúng với nội dung trong sách, truyện. Hầu hết các công trình nghiên cứu đều cho chúng ta biết rằng: ngôn ngữ của trẻ em sẽ phát triển tốt nếu trẻ em được tiếp cận sớm và thường xuyên với sách truyện với sự hướng dẫn của người lớn.
- Theo sự dẫn dắt của trẻ hoặc lấy trẻ làm trung tâm (Child-centred methods): Trẻ em rất thích làm người lớn, rất thích làm theo ý của mình và rất thích làm những điều để người khác chú ý tới trẻ, qua đó trẻ sẽ học được rất nhiều. Ví dụ: Mẹ đang tập trung cao độ với công việc hướng dẫn trẻ xếp áo quần trong khi đó trẻ là con của bạn đang cố nhìn về một cái gì đó hoặc chỉ hoặc nói vài từ chưa rõ nghĩa về cái trẻ đang thích. Ví dụ: Trẻ đang cố hướng về chồng sách của bố bị rơi xuống đất. Thay vì mẹ phải dạy cho trẻ xếp áo quần cho xong rồi mới nghĩ đến việc dọn chồng sách, thì tốt hơn mẹ nói ngay “Ồ ! mẹ thấy chồng sách của bố bị rơi xuống rồi. Bây giờ con cùng mẹ đến dọn chồng sách đó lên nhé !. Khi nào dọn sách xong mình lại xếp áo quần nhe Tý…”. Bạn hãy thử làm điều này với trẻ mọi chuyện bạn muốn dạy trẻ học đều dễ dàng hơn.
Trên đây là 8 trong số 12 chiến lược giúp trẻ phát triển ngôn ngữ tại nhà mà chúng tôi muốn gửi đến các bậc phụ huynh trong tháng 7 và tháng 8 năm 2013. Các bậc phụ huynh hoặc người chăm sóc trẻ hãy thống nhất với nhau và thử thực hành những chiến lược trên với con trẻ. Những người làm công tác như chúng tôi tại Đơn vị Âm ngữ trị liệu thuộc Khoa Phục Hồi Chức Năng của bệnh viện Nhi Đồng 1, chắc chắn rằng điều kỳ diệu sẽ đến với con của bạn. Những chiến lược này không chỉ áp dụng cho trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp và lời nói mà có thể áp dụng ngay cả cho trẻ bình thường. Điều này sẽ giúp làm giàu vốn ngôn ngữ của trẻ. Trong khi các bậc phụ huynh thực hành những chiến lược trên với trẻ, nếu bạn gặp khó khăn trong lúc thực hành, bạn cứ liên hệ với chúng tôi, chúng tôi sẽ sẵn sàng giúp bạn thực hành những chiến lược để những chiến lược này trở thành công cụ trị liệu hiệu quả và giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả nhất.
Chúc các bậc phụ huynh thành công và nhớ đón xem phần 2.
Hoàng văn Quyên, Cử nhân VLTL, Chứng chỉ ANTL
Khoa Phục Hồi Chức Năng
Nguồn: Bệnh viện Nhi Đồng 1