Ngôn ngữ là một kho tàng quý báu nhất của con người đặc biệt là đối với trẻ em đang trong độ tuổi phát triển. Nếu trong quá trình phát triển của trẻ, không may trẻ gặp khó khăn về lĩnh vực này thì chúng tôi là những Chuyên viên Âm ngữ trị liệu nhi khoa dám nghĩ rằng không nhiều thì ít, đầu tiên con của bạn sẽ gặp khó khăn trong giao tiếp với người thân, bạn bè. Và nói xa hơn nữa con của bạn sẽ gặp khó khăn trong học tập và trưởng thành trong tương lai. Không ai giúp con bạn phát triển ngôn ngữ một cách tốt nhất, toàn diện nhất và và thường xuyên nhất đó là bạn (phụ huynh). Bởi lẽ bạn sẽ có rất nhiều thời gian, rất nhiều cơ hội để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ thông qua các hoạt động hằng ngày một cách hết sức tự nhiên và đời thường, được lặp đi lặp lại. Chính những hoạt động này sẽ giúp con của bạn dễ dàng phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả nhất!
Như chúng ta đã biết, trên thế giới có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học về lĩnh vực phát triển ngôn ngữ của trẻ, làm thế nào để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả? Đó chính là các bậc cha mẹ của trẻ hoặc người chăm sóc trẻ hằng ngày. Các công trình nghiên cứu này đã được thực hiện bởi giáo sư, tiến sỹ, chuyên viên Âm ngữ trị liệu nhi khoa. Sau đây chúng tôi muốn gửi tiếp đến các bậc phụ huynh thêm những chiến lược (phương pháp) để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả nhất, đặc biệt là đối với các trẻ em đang gặp khó khăn trong giao tiếp và lời nói (trích từ Paul, R chương 7 (2007) & Fey, M chương 9 (1986) & chương trình của Hanen):
Hình minh họa
- Làm mẫu ngôn ngữ (Language modelling)
- Dán nhãn (Labelling)
- Quan sát, Lắng nghe và Chờ đợi trẻ (Observing, Listening and Waiting)
- Mở rộng điều trẻ nói (Expansion)
- Nói một mình (Self talk)
- Nói song song (Parallel talk)
- Đọc sách với trẻ (Read book)
- Theo sự dẫn dắt của trẻ hoặc lấy trẻ làm trung tâm (Child-centred methods)
Áp dụng công thức 4I trong khi chơi với trẻ (Include, Interpret, Imitate và Intrude):
* Bao gồm (Include): đây là chiến lược rất cần sự quan tâm của bạn với trẻ của bạn đang chơi. Bạn nên quan tâm những điều trẻ đang hướng tới và những điều trẻ không thích hướng tới. Sau đó bạn cũng có thể dạy trẻ những điều mà trẻ không quan tâm đến. Bạn nên nhớ chỉ dạy điều này cho trẻ ít thôi, làm cho trẻ không bị buồn chán khi nói về điều trẻ đang không quan tâm.
* Diễn giải (Interpret): trong giai đoạn phát triển ngôn ngữ, phát triển vốn từ vựng và phát triển kỹ năng giao tiếp. Hầu hết trẻ cần được sự diễn giải của người lớn. Trẻ em thường hỏi “Tại sao vậy hả mẹ?, Nó là như thế nào?...”. điều này nhắc nhở với bạn rằng khi chơi với trẻ bạn nên chuẩn bị trước và luôn sẵn sàng là người trả lời, chứ không phải là người hỏi trẻ. Thông thường người lớn khi chơi với trẻ thì hay đặt câu hỏi cho trẻ để kiểm tra trẻ xem trẻ có biết điếu đó không. Tuy nhiên những điều mà trẻ của bạn chưa biết hoặc chưa thấy hoặc chưa nắm vững lắm về điều bạn hỏi, thì vô tình sẽ gây cho trẻ một áp lực, lúc đó trẻ của bạn không muốn giao tiếp với bạn nữa.
* Bắt chước (Imitate): trẻ em rất thích bạn bắt chước các hoạt động, bắt chước cung cách và kể cả bắt chước lời nói của trẻ trong lúc chơi. Vì vậy trong lúc chơi với trẻ bạn nên bắt chước các hoạt động, bắt chước cung cách và kể cả bắt chước lời nói của trẻ. Đặc biệt là trẻ em chậm phát triển ngôn ngữ, cứ một lần bạn bắt chước là trẻ của bạn sẽ có thêm một cơ hội để trẻ nghe lại và nhìn thấy lại. Điều này sẽ giúp trẻ học tốt hơn.
* Xen vào (Intrude): bạn hãy tham gia vào việc chơi của trẻ ngay khi trẻ không chào đón bạn. Bạn biết đó những trẻ em chậm hoặc có vấn đề về ngôn ngữ, thường hay chơi một mình. Điều này hoàn toàn không tốt, vì trẻ không có cộng sự giao tiếp hoặc không có cộng sự tương tác. Do đó bạn nên xen vào một cách khôi hài và từ từ, ví dụ bạn làm một điều gì đó hơi ngớ ngẫn một tí, để gây sự chú ý từ trẻ, và sau đó nhẹ nhàng tham gia vào chơi. Nên nhớ khi đã tham gia vào cuộc được rồi thì bạn nhớ áp dụng những chiến lược trên nhé. Hy vọng bạn sẽ là cộng sự giao tiếp tốt với trẻ, giúp trẻ phát triển ngôn ngữ dễ dàng hơn.
Sử dụng công thức R.O.C.K (Repeat, Opportunities, Cue, Keep):
* Lặp lại (Repeat): tương tự như bạn bắt chước điều của trẻ làm và điều trẻ nói. Tuy nhiên ở chiến lược này chúng tôi cần lưu ý với bạn là khi bạn lập lại điều trẻ nói, tốt hơn bạn nên nói lại một cách chậm rãi, rõ ràng và đầy đủ ý. Đôi khi bạn cũng có thể làm câu văn hoàn chỉnh hơn, giúp trẻ học tốt hơn.
* Cung cấp cơ hội (Opportunities): hãy để cho đến lược của trẻ nhiều hơn và có thời gian dài hơn bạn một tí trong khi chơi với trẻ, và hãy thông báo cho trẻ biết là đến lượt trẻ bằng ngông ngữ lời nói hoặc ngôn ngôn ngữ không lời. Điều này chắc chắn trẻ sẽ thích thú hơn trong lúc chơi với bạn. Cố gắng đừng để trẻ chờ đợi bạn quá lâu, trẻ sẽ không hứng thú khi chơi. Vì bạn biết trẻ em sẽ học nhanh nhất và tốt nhất thông qua trò chơi có tương tác với cộng sự giao tiếp đó chính là bạn.
* Gợi ý (Cue): bạn hãy biểu hiện trên khuôn mặt của bạn là muốn gợi ý cho trẻ biết là đến lượt của trẻ rồi!. Với ánh mắt mong đợi của bạn là để gợi ý cho trẻ nói hoặc làm điều gì đó mà bạn mong đợi.
* Giữ (Keep): Bạn nên giữ và duy trì cuộc chơi với trẻ càng lâu càng tốt, nhưng bạn đừng quên là phải luôn luôn giữ và duy trì cuộc chơi đó với trẻ một cách thật sự vui vẻ mà trẻ của bạn cảm nhận được điều đó. Nếu bạn làm được điều này, chúng tôi sẽ hy vọng bạn rất thành công trong việc giúp trẻ của bạn phát triển ngôn ngữ.
Chọn lựa: trẻ em rất thích tự mình chọn lựa vật hoặc đồ chơi hoặc thức ăn mà trẻ thích. Người lớn phải biết điều trẻ thích, đặc biệt là cha mẹ của trẻ hãy xây dựng việc này để cho trẻ chọn lựa. Ban đầu bạn nên đưa ra hai vật, một là trẻ thích và hai là điều mà bạn muốn dạy trẻ đôi khi điều mà bạn muốn dạy trẻ thì trẻ không thích. Nhưng không sao cả, trẻ sẽ nhận được một cơ hội học điều mà bạn muốn dạy trẻ. Ví dụ bạn đưa một chiếc xe ô tô và một chiếc tàu lữa, bạn biết chắc là trẻ của bạn rất thích xe ô tô. Vì vậy chiến lược của bạn là: “Tý thích xe ô tô hay là t..à..u l..ử..a..?” bạn nói từ tàu lửa bằng cách nhấn mạnh và kéo dài sử dụng giọng của bạn khác đi một tí. Nếu trẻ chọn xe ô tô thì không sao cả, vì đây là vật trẻ thích, trẻ sẽ biết xe ô tô rõ hơn. Bạn cứ bình tĩnh nói về tàu lửa “Còn mẹ thì thích tàu lửa, tàu lửa của mẹ chạy nhanh lắm, chở được rất nhiều người. Tàu lửa chở được nhiều người hơn xe ô tô ...”.
Sáng tạo ngố: trẻ em rất thích điều ngô nghê từ người lơn, bạn nên tạo những việc làm thật ngớ ngẫn để gây sự chú ý của trẻ. Khi trẻ có sự chú ý điều bạn làm không bình thường, lập tức trẻ sẽ có phản ứng có thể băng lời, có thể không lời. Ví dụ như trong hình mẹ mang giầy ngược cho trẻ, trẻ có phản ứng với mẹ ngay.
Trên đây là những chiến lược giúp trẻ phát triển ngôn ngữ tại nhà mà chúng tôi muốn gửi đến các bậc phụ huynh trong tháng. Các bậc phụ huynh hoặc người chăm sóc trẻ hãy thống nhất với nhau và thử thực hành những chiến lược trên với trẻ của bạn. Những người làm công tác như chúng tôi tại Đơn vị Âm ngữ trị liệu thuộc Khoa Phục Hồi Chức Năng của bệnh viện Nhi Đồng 1, chắc chắn điều kỳ diệu sẽ đến với con của bạn. Những chiến lược này không chỉ áp dụng cho trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp và lời nói mà có thể áp dụng ngay cả cho trẻ phát triển bình thường đặc biệt trẻ em ở độ tuổi dưới 6 tuổi. Điều này sẽ làm giàu vốn ngôn ngữ của trẻ. Trong khi các bậc phụ huynh thực hành những chiến lược trên với trẻ, nếu bạn gặp khó khăn trong lúc thực hành, bạn cứ liên hệ với chúng tôi, chúng tôi sẽ sẵn sàng giúp bạn thực hành những chiến lược đó, để những chiến lược này sẽ trở thành công cụ trị liệu một cách hiệu quả mà không tốn kém về vật chất và giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách toàn diện.
Chúc các bậc phụ huynh thành công